De meest gebruikte oliën in de keukens van huishoudens en restaurants zijn zonnebloem- en sojaolie. Deze hebben natuurlijk vet zoals ossenwit, rundvet, reuzel, boter, kokosolie en palmolie vervangen. Hoe deze oliën een weg vonden naar onze keuken kun je nu lezen. De geschiedenis die ik hier vertel, heeft zijn oorsprong in de Verenigde Staten. Waar ook onze voedingsrichtlijnen vandaan komen, en waar we vandaag de dag nog steeds sterk door beïnvloed worden.
Het Oorspronkelijke gebruik van Zadenolie
De oliën die we nu gebruiken werden van origine niet gebruikt om in te bakken, braden of om over de salade heen te gooien. Nee, het werd gebruikt om industriële machines te smeren. In 1820 tot 1860 werd hiervoor walvisolie gebruikt. Dit veranderde toen de walvissen met uitsterven werden bedreigd. We schakelden over op katoenzaadolie, een nevenproduct van katoen. Katoen was een gigantisch gewas en ze wisten niet wat ze aan moesten met de overgebleven olie. Dus besloten ze om de industriële machines vanaf nu te gaan smeren met katoenolie i.p.v. walvisolie.
Crisco
Begin 1900 (zo rond 1910) werd door zeep- en talgmakers Practor en Gamble voor het eerst katoenzaadolie gestabiliseerd. Hierdoor konden ze er zeep van te maken en doordat het zoveel op rundvet leek besloten ze dit ook te verkopen als consumptiemiddel. In 1911 werd dit omgedoopt tot Crisco, hiermee was het ook meteen de eerste introductie van zadenolie op de voedselmarkt. Practor en Gamble waren slimme marketeers en beweerden dat het bereiden van Crisco veel schoner was dan dat van dierlijk vet. Daarnaast werd het voorgespiegeld als een grote vooruitgang, bovendien was het iets nieuws en dus beter. Het was een groot succes en al het dierlijke vet werd in alle kookboeken vervangen door Crisco.
Margarine
Rond dezelfde tijd kwam ook margarine op. Dit werd heel vroeger gemaakt van rundvet en kokosolie, maar in 1958 was dit verleden tijd. Het werd tegen die tijd gemaakt van meervoudig onverzadigde vet. Zadenolie was toen het op de markt kwam ook meteen een stuk goedkoper, dus veel betaalbaarder voor mensen met een kleine portemonnee. Margarine werd pas echt geaccepteerd in de Tweede Wereldoorlog toen zelfs rijke vrouwen vanwege geldgebrek margarine op hun elegante tafel mochten zetten. Crisco en margarine zijn de twee voorgangers van alle zadenoliën die daarna onze voedselmarkt overspoelden.
Stabiliseren van Industriële Oliën
Het probleem met olie en consumptie is dat het niet stabiel is. De moluculen van verzadigd vet (ossengal, boter etc.) zijn plat en kunnen bovenop elkaar zitten, er zit geen ruimte tussen, daardoor zijn ze vast qua structuur. Onverzadigde vetten daarentegen kunnen niet op elkaar liggen. Vandaar dat ze vloeibaar blijven, oftewel in olievorm. Om olie voor menselijke consumptie te kunnen verkopen moesten ze de moleculen recht maken. Dit doen ze door een proces wat hydrogenering genoemd wordt. Dit is een heel complex proces waarbij ze gebruiken maken van metaalkatalysator en hexaan (oplosmiddel). Als je de complexen ziet waar ze deze olie maken, lijkt het ok meer op een olieraffinaderij dan op een plek waar gezond eten wordt gemaakt. Wanneer je zelf zaden perst, komt er een ranzige grijze vloeistof uit. Deze moet nog smakelijk gemaakt zien te worden. De olie moet o.a. ontgeurd worden om ongewenste geur en smaak te verwijderen. Je moet dus vele stappen doorlopen om het op de winkelplank te krijgen.
Oxidatie
In de jaren 40 van de vorige eeuw kwam vloeibare olie in de supermarkt terrecht. Dit kwam zoals gezegd doordat ze erachter waren gekomen hoe ze de olie net genoeg konden stabiliseren om het in een fles te kunnen verkopen. Olie is namelijk een ranzig product dat snel oxideert. Ze zijn niet stabiel genoeg om lang houdbaar te blijven, en hebben daardoor dus totaal geen levensduur. Oxidatie in zadenolie kan in een aantal dagen al oplopen, en de zadenolie in je kast is vaak maanden oud. Bovendien zijn zadenoliën al geoxideerd, ook als ze nog niet verhit zijn.
Verzadigde vetten: de Zondebok
De American Heart Association begon aan te bevelen om verzadigde vetten te vervangen door zadenolie. Dit hielp enorm mee aan de populariteit van deze oliën. Dit alles was gebaseerd op een hypothese (let op: hypotheses zijn theorieën en hoeven niet gestaafd te zijn met wetenschappelijk bewijs) van Ansle Keys. Hij beweerde dat verzadigde vetten en cholesterol hartziektes veroorzaken. Deze hypothese is tot vandaag de dag niet bewezen. Rond diezelfde tijd kreeg president Eisenhouwer een hartaanval. Dat wakkerde de angst in Amerika nog meer aan. Ze schoven de schuld op boter, ossengal, reuzel etc. Men negeerde het feit dat de consumptie van verzadigde vetten juist was afgenomen. Moet je raden wat er wel aan het toenemen was? Juist, onverzadigde vetten zoals zadenolie.
De American Heart Association (AHA)
Tot aan 1920 was hart- en vaatziekte heel zeldzaam, cardiologie was een kleine specialisatie waar niet veel mensen voor kozen. Hierdoor had de AHA ook haast geen geld, dat wil zeggen tot 1948. Dit is het moment waarop Procter & Gamble (de fabrikanten van Crisco) hen in één klap op de kaart zetten. Dit gebeurde via een radiowedstrijd die Procter & Gamble sponsorden (voor ongeveer 17 miljoen dollar). Zij wezen het prijzengeld aan de AHA toe, die het toen financieel moeilijk had. Van de een op de andere dag waren ze in één klap een enorme non-profit organisatie. Tot de dag van vandaag zijn ze de grootste non-profit organisatie in de wereld. Door de steun van de AHA kon o.a. Crisco zichzelf als een healthfood promoten. Als iets wat je kon eten om een hartaanval te voorkomen. De American Heart Association heeft dus diepe banden met de zadenolie industrie. Recent heeft Bayer, de eigenaar van LibertyLink soybeans een donatie aan de AHA toegezegd van 500.000 dollar. Misschien wel om hen te motiveren om sojaboonolie te blijven aanbevelen. Dit is namelijk nog steeds het dominantste ingrediënt in de zadenolie die Amerikanen consumeren.
Gehydrogeneerde Olie
De zadenoliën zijn als voedselgroep meer gerezen dan welke voedselgroep dan ook. Vooral de Sojaolie domineerde de markt. De AHA en de USDA Dietary Guidelines ondersteunen het om je verzadigde vetten te vervangen door onverzadigde oliën. Gehydrogeneerde olie is de ruggengraat van de voedselindustrie. De plantaardige natuurlijke alternatieven, zoals palmolie en kokosolie, werden tot de jaren 80 gebruikt door voedselfabrikanten in producten. Ze zijn stabieler en van nature solide, en hoeven niet gehydrogeneerd te worden.
Tropische Oliën
Helaas zijn de tropische oliën weggejaagd uit de Amerikaanse voedselvoorziening. De American Soybean Association zag in dat de tropische oliën een bedreiging vormden voor hun product. Dus voerden ze van 1986-1989 hier heftig campagne tegen. Met leuzen als “What you don’t know about tropical oils might kill you” probeerde ze de burger van de tropische oliën af te krijgen. Philip Sokolof Suffert, een miljonair uit Nebraska die net een hartaanval had gehad, sloot zich aan bij de strijd. Hij geloofde werkelijk dat deze natuurlijke vetten slecht voor je waren en plaatste overal advertenties tegen de tropische oliën. Ook The Center for Science in the Public Interest lieten zich erover uit en melde dat ze altijd al tegen verzadigde vetten waren geweest. Daarbij begonnen ze de zadenolie te promoten. Dit deden ze in bioscopen, waar ze ervoor zorgde dat al de boter verwijderd werd. Helaas bleef het daar niet bij, ook restaurants moesten eraan geloven. Tegen het einde van de Jaren 80 hadden ze het voor elkaar dat al het vet dat werd gebruikt in restaurant, cafetaria’s en fastfood gehydrogeneerde zadenolie was.
Het Probleem van Gehydrogeneerde Olie
Op een dag werd er ontdekt dat gedeeltelijk gehydrogeneerde zadenoliën transvetten bevatten. Harvard hoorde hier ook van en raakte erbij betrokken. Hierna besloot de FDA om transvetten te verbieden. Alleen was nu de vraag wat transvetten moest vervangen. De oplossingen hiervoor waren genetisch gemodificeerde sojabonen. Deze produceerden minder vetzuren die ranzigheid lijken te veroorzaken. Verder is er sindsdien veel meer zonnebloemolie gebruikt, wat van nature iets stabieler is. En dan hebben ze nog verrijkte oliën gemaakt, waarbij ze op moleculair niveau eraan sleutelen.
Haverwater
In de meest gekke producten stoppen ze tegenwoordig olie. Dat is waar we ook in Nederland zijn aanbeland. Er wordt nu in schrikbarend veel bewerkte producten olie toegevoegd. Zelfs havermelk moet eraan geloven. Eigenlijk hoort het haverwater te heten, aangezien ik nog nooit haver heb gezien met uiers, maar goed. Nadat ik hoorde dat daar dus ook bij sommige merken olie aan toegevoegd wordt, denk ik dat je het inmiddels beter haverolie kunt noemen.
Hardnekkig Spul
Zadenoliën zijn nooit getest voordat ze op de markt gebracht werden. Nadat ze lange tijd de markt domineerden waren de bedrijven inmiddels zo groot en machtig geworden dat het (bijna) onmogelijk is om ervan af te komen. Er wordt geen aandacht besteed aan zadenoliën en hoe schadelijk ze voor je gezondheid zijn. Dit terwijl er onderzoeken zijn die aantonen dat ze wel degelijk schadelijk voor je zijn. Aangezien de geschiedenis van de zadenolie zo uitgebreid is, heb ik besloten om mijn blogpost in twee stukken te verdelen. Volgende week zal ik dieper ingaan op hoe zadenoliën je gezondheid verwoesten.
Reacties
Een reactie posten