In mijn blog overplantaardige oliën (en in het bijzonder zadenoliën) heb ik geschreven hoe de bekende plantaardige oliën in Amerika voet aan de grond kregen. En hoe deze oliën onze gezondheid beinvloeden. Aangezien wij veel trends vanuit Amerika volgen was ik toch wel benieuwd of het eten van plantaardige oliën ook vanuit Amerika gekomen was.
Zeeuws Meisje
Vanuit mijn jeugd herinner ik mij mijn moeder die altijd bakte in Zeeuws meisje, net als haar moeder deed. De fabel “dierlijk vet maakt vet” werd toen en wordt helaas nu nog steeds geloofd en gepropageerd.Voor dit artikel besloot ik me dus te focussen op het merk Zeeuws meisje. Wat ik niet wist is dat de familie die aan het roer stond van Zeeuws Meisje zo’n grote invloed had en heeft op onze voedingsindustrie. Dus dit artikel is er iets anders uit gaan zien, en wat langer geworden, dan dat ik in eerste instantie dacht. Ga er dus maar eens lekker voor zitten.De Familie Jurgens
Zoals gezegd wist ik nog niet dat dit eigenlijk een artikel zou gaan worden waar vooral één familie, namelijk de familie Jurgens, een grote rol zou gaan spelen. Ook was me niet duidelijk hoe invloedrijk deze familie in Nederland (en daarbuiten) eigenlijk is. De familie Jurgens is een Nederlands katholieke familie en zijn terug te vinden tot de zeventiende eeuw. Uit deze familie zijn enkele belangrijke industriëlen voortgekomen. Ze zijn één van de grondleggers van Unilever. Bij het begin beginnen
De ondernemende geschiedenis van de familie Jurgens gaat terug tot de 17e eeuw en begint bij Dionysus Jurgens. Deze was marskramer in de omgeving van Aken en ’s Herthogenbosch. Hij had twee zoons, Willem Jurgens (1780-1836) en Leendert Jurgens (1783-1847). Willem was als rondtrekkende textielhandelaar in 1798 de eerste die Oss bezocht. Hier ontmoette hij zijn toekomstige vrouw Henrica van Valkenburg. Willem ging hier wonen en later kwam Leendert ook naar Oss. Leendert trouwde met de zus van Henrica; Maria van Valkenburg (1770-1857). De familie Van Valkenburg waren welgestelde landbouwers en hadden een textielwinkel.Textiel & Boter
Beide Jurgens broers leverden textiel aan boeren en deze betaalden daarvoor met boter en andere producten. Deze producten van de boeren werden via Lithoijen (een dorp in de gemeente Oss) naar Rotterdam verscheept. Vanuit daar ging het weer naar Engeland en Nederlands-Indië. De vraag naar boter groeide in Engeland doordat de welvaart daar toegenomen was. Hierdoor werd Engeland een grootverbruiker. Maar ook in Nederland groeide de vraag naar boter doordat er veel militairen aanwezig waren tijdens de Belgische opstand van 1830, die veel boter consumeerden.
Boterhandel Firma
De zoons van Willem Jurgen, Antoon Jurgens (1805-1880) en Johannes Jurgens (1807-1887) richtte in 1854 de firma Gebr. Jurgens op. Hiermee wilden ze zich op de boterhandel toeleggen. In 1858 trok Johannes zich uit de firma terug. Doordat het steeds moeilijker werd voor Jurgens om te voldoen aan de toenemende vraag in boter begonnen ze hun blik te werpen op andere landen. Vanuit Duitsland en zelfs Zwitserland begonnen ze boter te importeren. Omdat deze boter vaak heel verschillend van smaak en kleur was, ontwikkelde de Jurgens mengmachines die de verschillende botersoorten door elkaar kneedde. Deze boter werd door hun firma naar Engeland vervoerd. Zo ontstond een grote firma in de boterhandel. Onverzadigbare Vraag naar Boter
Aan het einde van 1860 was Jurgens de grootste boterhandelaar van Europa. De omzet bedroeg ongeveer 250 ton per week. De Engelse markt bleek echter onverzadigbaar te zijn en het transport begon op te breken. De boter kwam per schip in Nijmegen aan vanuit Duitsland en Zwitserland, van daaruit werd het op karren naar Oss vervoerd. In de fabriek werd het boter gekneed en eventueel vermengd met andere boter van inferieure kwaliteit. Wanneer het nodig was werd er ook zout en kleurstoffen aan toegevoegd. Hierna werd het verpakt in houten vaatjes. De vracht werd vervolgens op karren naar het haventje van Lithoijen gebracht, van hieruit werd de boter naar Rotterdam gebracht. Door dit hele proces was kwaliteitsverlies en bederf haast onvermijdelijk. Firma Antoon Jurgens
In 1832 trouwt Antoon met Johanna Lemmens, de dochter van Arnoldus Ambrosius Lemmens, burgemeester van Beugen en Rijkevoort. Zij kregen tien kinderen waaronder de zoons Hendrikus Leonardus (Henry) Jurgens (1840-1888), Johannes Arnoldus Jurgens (1835-1913) en Arnoldus Jurgens (1842-1912). Deze drie broers ontbonden in 1867 de firma Gebr. Jurgens en richtten, samen met hun vader, de firma Antoon Jurgens op. Hippolyte Megè Moeriès
Het netwerk van Antoon Jurgens in Europa was groot en via dit netwerk was het dat hij hoorde over een Franse chemicus, Hippolyte Megè Mouriès. Deze deed onderzoek (in opdracht van de regering) naar hoe de melkproductie in de koe tot stand kwam. Daarbij trok hij de conclusie dat de koe haar eigen lichaamsvet afgeeft in de melk. De oorspronkelijke margarine werd uit rundvet, afgeroomde melk en gesnipperde koeienuiers gemaakt. De al langer bestaande benaming margarine voor een glanzende vetachtige substantie ging op dit samengestelde product over. Mouriès verkreeg uit het rundvet de zogenaamde oleomargarine, deze stof diende als basis voor kunstboter.
Patent op Margarine
Voor Jurgens werd het steeds moeilijker om aan roomboter te komen. Daar kwam nog bovenop dat boter niet lang houdbaar was. Kunstboter zou dus de ideale oplossing kunnen zijn. Anton stuurde zijn zoon Jan naar Frankrijk om het recept van deze kunstboter op te sporen. In Parijs ontmoette Jan Hippolyte Megè Mouriès, deze had zijn octrooi aan diverse landen verkocht maar niet aan Nederland, omdat ons land (tot 1910) geen octrooiwetgeving kende. In 1871 begon Jurgen zelf met de experimentele productie van margarine. In de beginperiode werd nog de relatief dure natuurboter toegevoegd maar deze werd later geheel vervangen door goedkope plantaardige oliën. Nederland liep dus met het maken van kunstboter voor op Amerika, waar Procter & Gamble dit pas in 1911 introduceerde.
Concurrentie door van den Bergh
De Jurgens waren echter niet de enige die kunstboter gingen maken, ze hadden concurrentie en één van deze concurrenten was Samuel van den Bergh. Hij was eveneens begonnen als een handelaar die door Brabant heentrok. En net als Jurgens ontving hij van de boeren in ruil voor zijn koopwaar boter. In 1872 begon van den Bergh net als Jurgens met het vervaardigen van margarineproducten en vele anderen volgden. Net als bij de familie Jurgens stond de fabriek van de familie van den Bergh in Oss. Zij bleken een gevaarlijke concurrent te zijn en er ontstond een heftige strijd. Deze werd gevoerd door middel van eigen verpakkingen met bijzondere namen en spaaracties. Bleu Band is bijvoorbeeld een margarine merk van hen. Uiteindelijk besloot de familie van den Bergh in 1891, vanwege de betere transportmogelijkheden zijn fabriek naar Rotterdam te verplaatsen. Ook werd hij na de verhuizing lid van de gemeenteraad van Rotterdam (1897-1905) en vervolgens van de Tweede Kamer (1905-1909) voor de Liberale Unie. Later was hij ook lid van de Eerste Kamer (1923-1938) voor de Liberale Staatspartij. Voor deze laatste partij vervulde hij ook functies in het partijbestuur (1924-1940).Anton Jurgens neemt het Roer over
In 1888 stierf één van de drie broers, Henry Jurgens, op 43 jarige leeftijd. De enige zoon van Henry nam zijn plaats in het bedrijf over, hij was toen pas 21 jaar. Zijn ooms waren op dat moment ook nog actief in het bedrijf. Op de website van de Jurgens familie staat dat zijn ooms de leiding van Anton accepteerden, omdat Anton zo vindingrijk is en talent heeft voor commercie en financiën. Anton was een verre neef van Tweede- en Eerste Kamerlid Erik Jurgens. Hij was tevens een zwager van Jan Harte van Tecklenburg, minister van Financiën aan het begin van de 20e eeuw.
Solo Margarine
Zoals gezegd exporteerden Jurgens, evenals Van den Bergh, veel margarine naar Groot-Brittannië, en pas in 1884 gingen ze zich pas richten op de Nederlandse markt. Hun merk was daar echter niet bekend. In juli 1895 besloten ze een grote margarine-boterfabriek te bouwen in Antwerpen, ingericht om per dag 500.000 kilo aan producten te produceren. Daarnaast bleven de fabrieken in Oss ook nog in werking. Jurgens introduceerde het merk Solo en verpakte de margarine in perkamentpapier met opdruk, terwijl andere fabrikanten hun product nog in vaten bij de winkeliers afleverden.Importverbod
In andere landen wilde men een eigen margarine-industrie ontwikkelen en deze landen vaardigden importbeperkingen aan het Nederlandse product op, waarbij Duitsland het voortouw nam. Daarom opende Jurgens in 1888 een fabriek in Goch, terwijl Van den Bergh in hetzelfde jaar in Kleef een fabriek opende. Vanaf 1929 werd Solo margarine als een geregistreerd Belgisch merk op de markt gebracht, dit ging gepaard met een grote reclamecampagne. In 1996 kwam Solo Vloeibaar op de markt. Momenteel wordt Solo alleen nog in België verkocht.De Geboorte van Zeeuws Meisje
Rond 1 juli 1894 werd Zeeuws Meisje op de markt gebracht. De naam was een bewuste keuze, Zeeland werd in verband werd gebracht met landbouw en veeteelt en daarom werd er voor deze naam gekozen. Met het schattig aandoende Zeeuwse Meisje als beeldmerk en de spreekwoordelijke “Zeeuwse zuinigheid” brachten ze een margarinemerk op de markt voor mensen die graag op de portemonnee letten. Zeeuws Meisje werd bekend om de reclameslogans “Ons ben zuunig” en “maar geen cent te veel hoor”.
Het zou het goedkoopste margarinemerk blijven tot diep in de twintigste eeuw.
Bij Blue Band (van Van den Bergh) zetten men spaaracties op voor plaatjes die later in een gekocht boek konden worden geplakt zoals ’40 sporten in woord en beeld’ en ‘Ik weet het’ een geïllustreerde jeugdencyclopedie. Bij Zeeuws Meisje zaten er op de verpakking van elk pakje spaarzegels die een waarde van 1 cent vertegenwoordigden. Dit konden gebruikers uit het verpakkingspapier knippen om ze vervolgens op te sparen en ze bij de kruidenier in te leveren in ruil voor een gulden.
Anton Jurgens Verenigde Fabrieken
Op 5 juni 1906 werd de naamloze vennootschap Anton Jurgens Verenigde Fabrieken, gevestigd te Oss, opgericht. Hierdoor konden mensen ook investeren in het bedrijf. De onderneming omvatte toen zeven fabrieken in Nederland, Duitsland, België en Frankrijk. Als gemeenteraadslid te Oss (van 1892 tot 1895) had Anton op dat moment al zijn eerste stappen in de politiek gezet. Rond die tijd krijgt hij ook belangstelling voor West-Afrika, waar hij ongeveer 3.000 hectare grond aankoopt om grondstoffen te winnen voor het familiebedrijf.De Jurgens in de Politiek
Tijdens zijn politieke carrière was Jurgens niet veel in de Eerste kamer te vinden, waar hij zat namens de provincie Gelderland van 19 december 1919 tot 28 april 1921. Bij zijn afscheidsrede zei hij onder meer dat zijn enige daad van betekenis als kamerlid zijn bespreking van het bedrijfsradenstelsel was geweest. Hij vreesde dat deze wet zijn bedrijf zou verplichten de boeken te openen voor buitenstaanders. Jurgens vertrok na zijn loopbaan in de politiek hierom naar Engeland.Jurgens Onder Vuur
In het najaar van 1925 uitte de Haagsche Post scherpe kritiek op Jurgens' jaarcijfers van 1921 en later. Jurgens werd er persoonlijk van beschuldigd met de balansen van meerdere bedrijven geknoeid te hebben om miljoenenverliezen te verdoezelen. Gebaseerd op deze valse balansen werden vervolgens weer miljoenenkredieten verworven om de bedrijfsexploitatie rond te krijgen. De eigenaar van de Haagsche Post, die ook autoriteit was op aandelengebied S.F. van Oss, wiens broer zich als eigenaar van aandelen-Jurgens benadeeld voelde, kon de beschuldigingen staven met interne correspondentie tussen Jurgens, zijn president-commissaris Westerman alsmede directeuren van binnen- en buitenlandse dochterondernemingen. Van Oss vond Jurgens' handelen misdadig, maar moest toegeven dat door de Nederlandse wet in die tijd er geen mogelijkheid was om tot vervolging over te gaan. In een open brief aan de minister van Justitie riep van Oss vervolgens op tot een nieuwe wet op de Naamloze Vennootschappen, die er in 1929 daadwerkelijk zou komen. In 1926 ontstond ophef over de miljoenen guldens aan tantièmes die Jurgens zichzelf had toebedeeld op basis van de valse jaarcijfers. Jurgens werd hierdoor steeds meer in de handen van concurrent Van den Bergh gedreven.De Fusie van den Bergh en Jurgens
Na jarenlange concurrentie besloten Samuel van den Bergh en Jurgens in 1927 hun margarinefabrieken te fuseren. Samen heetten ze de nieuw gecreëerde NV Margarine Unie. De productie in Oss wordt hierna overgebracht naar Rotterdam. Twee jaar later fuseert het hierdoor ontstane Margarine Unie op zijn beurt met de van oorsprong Britse zeepfabriek Lever Brothers van William Hesketh Lever. Op 1 januari 1930 ontstond Unilever, waarvan Anton Jurgens van 1932 tot 1933 directeur was.Unilever zou later uitgroeien tot de grootste producent van levensmiddelen en zeep en waspoeder ter wereld.
Conclusie
Uiteindelijk is dit een ander artikel geworden dan dat ik voor ogen had, en het was ook meer werk dan dat ik had gepland. Maar het leek me waardevol om meer te laten zien van de geschiedenis van de margarine die wij hier eten. En het gaat nog verder dan dat, want uit deze bedrijven is een groot concern geboren dat veel invloed uitoefent op de voedingsindustrie. In dit artikel heb ik willen laten zien hoe dit kon ontstaan en hoe het zijn macht steeds meer uitbreid. Ook naar de publieke sector, want vanuit Unilever zijn er al twee medewerkers directeur geworden van het Voedingscentrum. Deze organisatie pretendeert eerlijk te zijn over eten en zich te baseren op wetenschap, wat ik ontkracht in mijn serie Voedingscentrum Leugens. https://www.reizendestrijdster.nl/category/voedingscentrum-leugens/ Daarnaast kun je jezelf bij deze geschiedenis ook afvragen hoe diep de belangenverstrengelingen kan gaan, ook politiek gezien.
Bronnen
https://jurgensfamily.com/
https://www.antonjurgensfonds.nl/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Jurgens
http://philipvanegmond.nl/zeeuws-meisje/zeeuws-meisje.htm
https://www.zalig-zeeland.com/zeeuwse-almanac/1-juli-zeeuws-meisje
https://nl.wikipedia.org/wiki/Anton_Jurgens%27_Margarinefabrieken https://nl.wikipedia.org/wiki/Samuel_van_den_Bergh
https://nl.wikipedia.org/wiki/Zeeuws_Meisje_(margarine)
https://www.markeys.nl/onze-kennis/14/zuinigheid-met-gulle-glimlach-zeeuws-meisje/
https://www.zalig-zeeland.com/zeeuwse-almanac/1-juli-zeeuws-meisje
https://nl.wikipedia.org/wiki/Jurgens
https://www.antonjurgensfonds.nl/over-ons/anton-jurgens/
Reacties
Een reactie posten